تاریخچه یخچال در جهان و ایران

ریشه‌های باستانی

ایرانیان باستان نخستین کسانی بودند که با استفاده از انبار‌های ذخیره سازی زیرزمینی، نوعی یخ‌چال را ابداع کردند، که به صورت یک سازه بزرگ گنبدی با دیوارهای ضخیم و مجهز به بادگیر، همراه با آبراهه یا قنات، حوضچه تولید یخ، و مخزن یخ بود.

یخچال خشتی میبد یزد و یخچال خشتی مویدی کرمان که بزرگترین یخچال خشتی جهان است، از نمونه‌های بارز این نوع یخچال می‌باشد.

نحوه کار این یخچال‌ها طوری بود که در شب‌های سرد زمستان حوضچه‌ها را با استفاده از آبراه یا قنات تا سطح مشخصی آب پر می‌کردند تا در طول شب یخ بزند، این روند چندین شب طول می‌کشید تا حوضچه پر از یخ شود.

سپس یخ‌های تولید شده را قطعه قطعه کرده و به مخزن‌های یخ انتقال می‌دادند. یخ‌ها تا فرا رسیدن فصل گرما در این مخزن‌ها نگهداری می‌شدند.

در فصل گرما نیز در ساعات مشخص (عصر و صبح) یخ از مخزن‌ها برداشت می‌شد و بفروش می‌رسید.

گفتنی است این یخ‌ها حتی تا فصل سرمای بعدی دوام می‌آوردند، زیرا این یخچال‌ها در ایران بر دو اصل عایق‌بندی هوشمندانه و سازگاری با طبیعت استوار بودند.

خنک‌سازی قبل از برق

در گذشته که زندگی انسان‌ها ساده تر بود و خبری از شلوغی و زندگی ماشینی امروزه نبود، مردم از روشهای سنتی برای سالم نگه داشتن غذا استفاده می‌کردند، بطور مثال برخی مواد غذایی را خشک یا نمک سود می‌کردند تا از فاسد شدن آن جلوگیری کنند.

در گذشته مردم از چاه‌ها، غار‌های زیر زمینی ، و بعدها از آب‌انبار و یخدان استفاده می‌کردند، در زمستان برف و یخ را در محفظه‌های زیر زمینی ذخیره میکردند و در روزهای گرم از آن استفاده می‌نمودند.

موثرترین فرد در پیدایش یخچال‌های امروزی

یخچال قطعا یکی از مهمترین اختراعات بشر است، تا به حال فکر کرده‌اید که یخچال چطور اختراع شده؟

فکر می‌کنید چه کسی استارت یخچال‌های امروزی را زده، قطعا از دانستن و شناختن این شخص شگفت زده خواهید شد، این شخص کسی نیست جز حکیم ابوعلی سینایِ خودمان! بله ابن سینا!

در قرن ۱۱ میلادی ابن سینا دانشمند ایرانی، وسیله‌ای به نام مُبَرِد را اختراع کرد که برای سرد و خنک کردن، بخار را به مایع تبدیل میکرد.

در واقع این کار ابن سینا باعث شد تا دانشمندان بعدها به فکر ساخت یخچال بی‌افتند. بنابراین اگر یخچال با مفهوم امروزی در خانه‌های ما وجود دارد، مدیون ابن سینا هستیم.

یخچال مصنوعی

تاریخچه یخچال‌های مصنوعی زمانی آغاز شد که پرفسور اسکاتلندی به نام ویلیام کالن، در سال ۱۷۵۵ میلادی اولین ماشین کوچک یخچال مصنوعی را طراحی کرد، که تا مقدار کمی یخ ایجاد کرد اما این دستگاه در آن زمان کاربرد عملی نداشت و به نتیجه نرسید.

در سال ۱۸۰۵ میلادی الیور ایوانز مخترع آمریکایی، یک چرخه سرمایش تبخیری تراکمی(تبرید تراکم بخار) را برای تولید یخ توصیف کرد.

در سال ۱۸۲۰ دانشمند انگلیسی مایکل فارادی، آمونیاک و گازهای دیگر را با استفاده فشار‌های زیاد و دمای پایین مایع کرد، و در سال ۱۸۳۴ جیکوب پرکینز، مهاجری آمریکایی در انگلیس اولین سیستم با سرمایش تبخیری تراکمی را ساخت. این دستگاه دارای یک چرخه بسته بود که می‌توانست بطور مدام کار کند.

یک تلاش مشابه در سال ۱۸۴۲ میلادی توسط پزشک آمریکایی دکتر جان گوری انجام شد که توانست نمونه اولیه یخچال مکانیکی را بر پایه طرح ایوانس بسازد، شاید بپرسید پزشک را چه به این کار‌ها! هدف گوری از ساخت این یخچال تولید یخ برای درمان و خنک نگه‌داشتن مبتلایان به تب زرد بود، اما این پروژه شکست تجاری خورد.

در سال ۱۸۵۰م، الکساندر تونینگ مهندس آمریکایی، یک پتنت (اختراع ثبت شده) انگلیسی را برای سرمایش تبخیری تراکمی(تبرید تراکم بخار) که از اتر استفاده می‌کرد، به دست آورد.

اولین سیستم سرمایش تبخیری تراکمی با کاربرد عملی توسط جیمز هریسون، یک استرالیایی اسکاتلندی ساخته شد. اختراع او در سال ۱۸۵۶م برای سیستم تبرید تراکم بخار با استفاده از اتر، الکل یا آمونیاک بود. او در سال ۱۸۵۱م یک دستگاه یخ‌ساز مکانیکی در ساحل رودخانه باروان در ویکتوریا ساخت و به دنبال آن اولین دستگاه تجاری یخ‌ساز او در سال ۱۸۵۴م مورد استفاده قرار گرفت. هریسون همچنین این دستگاه تجاری را به شرکت‌های آبجوسازی و بسته بندی گوشت معرفی کرد و تا سال ۱۸۶۱م ده‌ها دستگاه دیگر را به بهره‌برداری رساند‌.

اولین سیستم سرمایش جذبی گازی با استفاده از آمونیاک گازی حل شده در آب(که به آن آمونیاک آکوا گفته می‌شود) توسط فردینالد کاره از فرانسه در سال ۱۸۵۹م توسعه یافت و در سال ۱۸۶۰م ثبت اختراع شد. کارل فون لیند، استاد مهندسی در دانشگاه صنعتی مونیخ آلمان، یک روش بهبود یافته از مایع سازی گاز‌ها را در سال ۱۸۷۶م به ثبت رساند. فرایند جدید وی امکان استفاده از گاز‌هایی مانند، آمونیاک، دی‌اکسید‌ گوگرد و متیل کلراید را به عنوان مبرد را فراهم کرد و آن‌ها تا اواخر دهه ۱۹۲۰م به طور گسترده برای این منظور مورد استفاده قرار گرفتند.

یخچال تجاری

یخچال‌ها و فریزر‌های تجاری، که نام های بسیار دیگری دارند، تقریباً ۴۰ سال قبل‌تر از مدل های رایج خانگی مورد استفاده قرار گرفتند. در ساخت این یخچال‌ها از سیستم‌های گازی مانند آمونیاک یا دی‌اکسید گوگرد استفاده می‌شد، که گاهی اوقات نشت گاز رخ می‌داد و این یخچال‌ها را برای مصارف خانگی ناامن می‌کرد.

یخچال‌های خانگی کاربردی در سال ۱۹۱۵م معرفی شدند، و در دهه ۱۹۳۰م با کاهش قیمت‌ها، مقبولیت بیشتری در آمریکا به دست آوردند و مبرد‌های مصنوعی غیر سمی و غیر قابل اشتعال مانند فِریون-۱۲ (R-12) معرفی شدند.

با این حال، R-12 به لایه اوزون آسیب رساند و باعث شد تا دولت ‌ها استفاده از آن را در یخچال‌های جدید و سیستم تهویه مطبوع در سال 1994 ممنوع اعلام کنند. جایگزین کم زیان‌تر R-12 ، مبرد R134a (تترافلورواتان) بود، که از سال ۱۹۹۰م مورد استفاده قرار گرفته است، اما R-12 هنوز هم در بسیاری از یخچال‌های قدیمی یافت می‌شود.

مرکز تخصصی تعمیر یخچال تاپ تکنیک در زمینه تعویض گاز و تعمیر یخچال در تهران خدمات ارائه می‌نماید. برای درخواست تعویض گاز و تعمیرات یخچال با ما تماس بگیرید.

یخچال خانگی

در سال ۱۹۱۳م، اولین یخچال برقی خانگی برای مصارف خانگی توسط فِرِد وُلف، از ایالت ایندیانا اختراع و تولید شد، با مدل‌هایی متشکل از یک دستگاه که بر روی جعبه یخ نصب شده بود. اولین دستگاه فِرِد وُلف که در سال‌های بعد چند صد واحد از آن تولید شد، داملری(DOMELRE) نامیده شد.

در سال ۱۹۱۴م، مهندس ناتانیل ولز از ایالت میشیگان، ایده‌ای را برای دستگاه سردساز و خنک کننده برقی معرفی کرد، که بعدها به پایه و اساس شرکت کلیوناتور تبدیل شد.

در سال ۱۹۱۶م، یک دستگاه کامل همراه با یک کمپرسور در زیر محفظه کابینت مانند توسط آلفرد ملویس اختراع شد. ملویس این یخچال را بصورت تجاری تولید کرد، اما در سال ۱۹۱۸م این یخچال توسط ویلیام سی دورانت خریداری شد تا شرکت فریجیدیر(Frigidaire) را برای تولید انبوه آن راه اندازی کند. در همین سال شرکت کلیوناتور اولین یخچال را با کنترل اتوماتیک معرفی کرد.

در سال ۱۹۲۲م، یخچال جذبی(سرمایش جذبی) توسط بالتزار فون پلاتن و کارل مونترز از سوئد اختراع شد، این دو آن زمان دانشجوی انستیتوی سلطنتی فناوری در استکهلم بودند. این یک موفقیت جهانی بود و توسط شرکت سوئدی الکترولوکس تجاری شد.

از دیگر پیشگامان این صنعت می‌توان به چارلز تلیر، دیوید بویل و رائول پیکت اشاره کرد. و کارل فون لیند که اولین کسی بود که توانست یک یخچال کاربردی و جمع و جور را ثبت اختراع کند.

این دستگاه‌های خانگی که محفظه سرد آنها در آشپزخانه قرار داشت، معمولا نیاز به نصب قطعات مکانیکی، موتور و کمپرسور داشتند که در زیرزمین یا اتاق مجاور قرار می‌گرفتند. در این سال‌ها یخچال ‌های متعددی ساخته شدند، برای مثال یک مدل ۱۹۲۲ وجود داشت که شامل یک جعبه چوبی، کمپرسور آب سردکن، یک سینی یخ و یک جعبه مکعبی بود که هزینه آن ۷۱۴ دلار بود. تا سال ۱۹۲۳م، کلویناتور ۸۰ درصد بازار یخچال‌های برقی در اختیار داشت. همچنین در سال ۱۹۲۳م شرکت فریجیدیر اولین یخچال‌های برقی مستقل را معرفی کرد. در همین زمان کابینت‌های فلزی با پوشش چینی شروع به پدیدار شدن کردند. سینی‌های مکعب یخ در دهه ۱۹۲۰ بیشتر و بیشتر معرفی شدند، تا این زمان ‌فریزر‌ها بخش کمکی یخچال‌های مدرن نبودند.

در سال ۱۹۲۷م، شرکت جنرال الکتریک یخچال مانیتور-تاپ (Monitor-Top) را با قیمت ۵۲۵ دلار عرضه کرد، مانیتور-تاپ اولین یخچالی بود که با محفظه تمام استیل توسط کریستین استنستراپ طراحی شده بود و مورد استفاده گسترده قرار گرفت، مردم این یخچال را به دلیل شباهتش به برجک اسلحه کشتی جنگی یو اس اس مانیتور در دهه ۱۸۶۰م، مانیتور-تاپ می‌نامیدند.

در این یخچال مجموعه کمپرسور، که گرمای زیادی ساطع می‌کرد، در بالای محفظه یخچال قرار گرفته بود و با یک حلقه تزیینی محصور شده بود. بیش ۱ میلیون واحد از این دستگاه تولید شد. این بخچال برای سرمایش، از دی‌اکسید گوگرد استفاده می‌کرد که برای چشم‌ها خورنده است و ممکن است باعث از بین رفتن بینایی، سوختگی و ضایعات پوستی دردناک شود، یا متیل فرمات، که بسیار قابل اشتعال است، برای چشم‌ها مضر است، و در صورت استنشاق یا بلعیدن سمی است.

در دهه ۱۹۲۰م مبرد فریون معرفی شد، که باعث گسترش بازار یخچال در دهه ۱۹۳۰م شد. فریون جایگزین ایمن‌تر و کم سمی‌تر نسبت به مبرد‌های قبلی بود.

در طول دهه ۱۹۴۰م، فریزر‌های جداگانه رایج شدند‌؛ این بخش آن زمان با اصطلاح «منجمد کننده عمیق» محبوب بود.

این دستگاه‌ها یا لوازم خانگی، تا بعد از جنگ جهانی دوم به تولید انبوه گسترده برای استفاده در خانه‌ها نرفته بودند.

این صنعت در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰م شاهد پیشرفت‌های فنی مانند سیستم برفک زدایی خودکار و یخ‌سازی خودکار بود.

در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰م، یخچال‌های کارآمد‌تری توسعه داده شدند.

به دلیل مشکلات زیست محیطی فریون R-12 که به لایه اوزون آسیب می‌رساند، باعث شد تا دولت ‌ها استفاده از آن را در یخچال‌های جدید و سیستم تهویه مطبوع در سال ۱۹۹۴ ممنوع اعلام کنند. جایگزین کم زیان‌تر R-12 ، مبرد R134a (تترافلورواتان) بود، که از سال ۱۹۹۰م مورد استفاده قرار گرفته است، اما R-12 هنوز هم در بسیاری از یخچال‌های قدیمی یافت می‌شود.

ورود یخچال به ایران

حدود ۴۵ سال بعد از تولید اولین یخچال‌های خانگی در جهان، سال ۱۳۳۹ شمسی مصادف با ۱۹۶۰میلادی، وزارت صنایع ایران اولین یخچال را به ایران وارد نمود.

حدوداً ۴ سال بعد یعنی سال ۱۳۴۳ اولین خط تولید یخچال در ایران توسط شرکت فیلور راه‌اندازی شد.

شرکت فیلور در شروع کار، قطعات یخچال و فریزر را از شرکت‌های فیلکو آمریکا و هوور انگلیس، وارد و مونتاژ می‌کرد تا در بازار ایران عرضه کند.

نام این شرکت از ترکیب کلمات فیلکور و هوور اقتباس شده است.